کاربرد استاندارد سری ایزو 9000

امروزه این پرسش ها از طرف مشتریان بسیار متداول است.

آیا دارای گواهینامه ایزو 9000 هستید؟

اگر هستید آن را از کدام سازمان معتبر صادرکننده گواهینامه دریافت نموده اید؟

بسیاری از متخصصان مدیریت کیفیت در سال های ابتدایی ایجاد این استانداردها ، استانداردهای ایزو 9000 را یک پدیده ، موضوع ، فن فوق العاده جدید یا اختراع نمی دانستند بلکه بر این باور بودند که تدوین کنندگان این استانداردها ، اکثریت اصول اجرایی و مدیریتی را که تا دهه 1970 از خلاقیت و توانمندی انسان ها در زمینه کنترل و بهبود کیفیت در بسیاری از کشورهای فعال در رقابت بین المللی از خود اثرات تاثیرگذار بر کیفیت نشان داده بودند را جمع آوری کرده اند و آن را در قالبی مدیریتی منتشر کردند.

تدوین کنندگان ایزو 9000 ، استانداردهای آن را بر پایه این دیدگاه که کیفیت باید در بخش به بخش سازمان خلق شود ، این استانداردها را به جامعه آگاه و جستجوگر ابزارهای مدیریتی موثر در صنعت ، از طریق سازمان بین المللی استاندارد عرضه نموده اند و با کار بر روی آن ها و انتشار ورژن های جدیدی از آن قصد دارند تا کیفیت را روز به روز در همه جهان افزایش داده و زبان مشترکی در ارائه استاندارد در جهان ایجاد نمایند.

تاریخچه استاندارد ایزو 9000

کمیته فنی 176 سازمان جهانی ایزو با نام ISOTC176 در سال 1994 ، برای سیستم مدیریت کیفیت استانداردی تدوین کرده و توزیع نمود که استاندارد ایزو 9000 نامیده شد.

خانواده استاندارد ایزو 9000 :

1. ISO8402
2. ISO9001 (دارای 20 الزام)
3. ISO9002 (دارای 19 الزام)
4. ISO9003 (مربوط به شرکت های بازرسی)
5. ISO9004 (مربوط به راهنمایی استقرار)

در سال 2000 کمیته فنی اقدام به بازنگری استاندارد ISO9001 نمود و نسخه بازنگری شده آن را با نام ISO9001:2000 تدوین و منتشر کرد.

به موجب این تغییرات کلیه سازمان هایی که دارای گواهینامه ISO9001:1994 بودند موظف شدند تا سیستم مدیریت کیفیت خود را ارتقا داده و مطابق با آخرین تغییرات ایجاد شده در نسخه 2000 این استاندارد کنند.

پس از آن در تاریخ نوامبر 2008 تغییراتی نه چندان زیاد در نسخه قبلی ایجاد شد و نسخه جدیدی از استاندارد ایزو 9001 ، انتشار یافت.

تغییراتی که در خانواده استاندارد ایزو 9000 تا سال 2009 ایجاد شده به شرح زیر می باشد:

1. ISO9000:2000 (سیستم مدیریت کیفیت - مبانی و واژگان)
2. ISO9001:2008 (سیستم مدیریت کیفیت - الزامات)
3. ISO9004:2009 (سیستم مدیریت کیفیت - راهنمایی هایی جهت بهبود عملکرد)
4. ISO9011:2002 (خطوط راهنمای ممیزی سیستم مدیریت کیفیت / محیط زیست)

اما چه تغییراتی در سیستم مدیریت کیفیت ISO9001 از خانواده ایزو 9000 در ویرایش 2008 ایجاد و توزیع گردید؟

اصلی ترین تفاوت های ایجاد شده در شکل ساختاری ، نگرش فرایندی ، راهنما و برقراری ارتباط با سایر استانداردهای مرتبط بود.

درواقع این ویرایش تغییرات زیادی را دربرنداشته است و تنها به تغییرات مفهومی برخی از بندها پرداخته شده بود.

دیگر ما شاهد تغییر در ISO9001 نبودیم تا سال 2015 که ویرایش جدید آن با تغییراتی قابل توجه ، توزیع و منتشر شد.

معرفی و بیان مطالبی راجع به ISO 9000

کسب موفقیت برای حضور دائمی در بازهای داخلی ، منطقه ای و حتی بین المللی تحت تاثیر رقابت های فشرده و فزونی عرضه بر تقاضا بوده و به عواملی چون حفظ محیط زیست ، دوام ، ایمنی ، خدمات پس از فروش ، به هنگام بودن ، احترام به مشتری و عوامل دیگر بستگی داردد اما در این بین آنچه از همه تاثیرگذارتر و پراهمیت تر می باشد دو عامل است و آن دو عامل کیفیت و قیمت می باشد.

استانداردهای ایزو 9000 نیز به در زمینه کیفیت سخن می گویند اما نه فقط کیفیت محصول و خدمت بلکه کیفیت را از عملکرد مورد برسی قرار می دهند که اگر عملکرد در همه سازمان صحیح و درست باشد در نهایت محصولی ارائه می گردد که از نظر کیفیت مورد قبول می باشد.

تدوین استانداردهای سری ایزو 9000 در اواخر دهه هفتاد و با بهره گیری از استاندارد انگلستان به شماره BS5750 و سایر استانداردهای مربوط به کیفیت که برای سیستم های نظامی و هسته ای طراحی شده بودند در کمیته 176سازمان بین المللی استاندارد ایزو با نام مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت آغاز به کارنمود.

در سال 1987 پس از بحث و بررسی های علمی و تخصصی زیاد و تایید شدن پیش نویس های تهیه شده توسط کشورهای عضو ، به صورت مجموعه ای با 6 استاندارد از جانب سازمان جهانی ایزو منتشر گردید که در حال حاضر افزایش یافته و مشتمل روش آزمون 18 استاندارد شده است.

طبقه بندی استانداردهای ایزو 9000 به شرح زیر است.

1. استانداردهای مربوط به مدیریت کیفیت . عناصر سیستم کیفیت (ایزو 9004)
2. استانداردهای مربوط به الگوی تضمین کیفیت (ایران - ایزو 9001 ، 9002 و 9003)
3. استانداردهای راهنما و حمایت کننده (ایزو 8402 و سری های ایزو 9000 و 10000)

استاندارد ایزو 9000 به مدیران سازمان ها ، چه تولیدی یا خدماتی ، کمک می کند تا استانداردهای مدیریت و تضمین کیفیت مربوط به خود را انتخاب نمایند و به کار گیرند.

استاندارد 9004 ایزو به مدیران کمک می کنند تا چگونه سیستم مدیریت کیفیت را در سازمان خود پیاده نمایند.

استانداردهای ایزو 9001 ، 9002 و 9003 (1994) معادل با همین استانداردها در سال 1374 در ایران ، در واقع الگوی تضمین کیفیت هستند و صدور گواهینامه برای سیستم مدیریت کیفیت هر سازمانی ، مطابق با یکی از این استانداردها صورت می گیرد.

عناوین کامل این 3 استاندارد در ایران :

1. ایزو 9001 (1374) : سیستم کیفیت - الگو برای تضمین کیفیت در طراحی ، توسعه ، تولید ، نصب و ارائه خدمات
2. ایزو 9002 (1374) : سیستم کیفیت - الگو برای تضمین کیفیت در تولید ، نصب و ارائه خدمات
3. ایزو 9003 (1374) : سیستم کیفیت - الگو برای تضمین کیفیت در بازرسی و آزمون نهایی

استانداردهای بیان شده به عنوان راهنما که از آن جمله ایزو 8402 می باشد نقش حمایت کننده دارند و مثلا این استاندارد در سال 1374 شامل 67 اصطلاح همراه با تعریف بود که در زمینه کیفیت ، سیستم کیفیت ، مدیریت کیفیت و ابزار و فنون آن سخن می گفت.

معرفی استاندارد ایزو 9001

استاندارد ایزو 9001 نشان دهنده الزامات یک سیستم مدیریت کیفیت می باشد.

الزاماتی که در این سیستم نشان داده می شود مکملی است بر الزامات تعیین شده برای یک محصول و این بدان معناست که این استاندارد بین الزامات مربوط به مدیریت کیفیت و خواسته های مربوط به محصول تمایز قایل بوده و آن ها را از هم جدا می داند.

کلیه الزاماتی که در این استاندارد وضع می گردد ، عمومی است و در همه سازمان ها چه صنعتی ، بازرگانی و خدماتی با هر محصولی که ارائه می کنند قابل اجرا بوده و کاربرد دارد.

الزاماتی که در مورد محصولات تعیین می شوند از چند روش ایجاد و وضع می گردند:

1. مشتریان
2. سازمان
3. از طریق پیش بینی خواسته های مشتریان
4. با استفاده از مقررات و خواسته های اجباری

در واقع این استاندارد قصد ندارد که یکسانی در مدیریت کیفیت ایجاد نماید زیرا طراحی سیستمی جهت مدیریت کیفیت در یک سازمان از مواردی چون 1. نیازهای در حال تغییر ، 2. اهداف ویژه آن نیازها ، 3. محصولات ارائه شده ، 4. فرایندهای بکار گرفته شده و 5. انداcه و ساختار آن سازمان تاثیر می پذیرد و به همین علت سوالاتی چون چه چیزی؟ و چرا؟ را پاسخگوست نه چگونگی؟ را و به همین خاطر است که در سازمان های گوناگون با هر محصولی قابل اجراست.

این استاندارد می تواند توسط طرف های درون سازمانی و برون سازمانی مورد استفاده قرار گیرد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. سازمان های گواهی دهنده
2. مشتری برحسب موارد تعیین شده در قرارداد
3. الزامات مربوط به قوانین و مقررات
4. الزامات خود سازمان

مراحل استانداردسازی در سازمان ایزو

استانداردها معمولا بین 5 تا 7 سال در سازمان ایزو مورد بررسی قرار می گیرند و این بررسی ها طی چند مرحله کاری زیر صورت می پذیرد.

1. در مرحله نخست ، موارد کاری مقدماتی انجام شده که به اختصار PWI نامیده می شود.
2. مرحله پیشنهاد ، پیشنهاد جدید در مورد کار داده شده و به اختصار (NP (NWIP گفته می شود.
3. مرحله مقدماتی که به پیش نویسی کارها پرداخته و مخفف آن WD است.
4. مرحله کمیته که در آن پیش نویس کمیته نوشته می شود و مخفف آن CD می باشد.
5. مرحله پرس و جو که در آن دو پیش نویس نوشته می شود ، یکی پیش نویس استاندارد بین المللی (DIS) و دیگری پیش نویس کمیته رای (CDV) 
6. مرحله تصویب که در آن پیش نویس نهایی استاندارد بین المللی نوشته می شود.
7. مرحله انتشار (ISO/IEC) که در آن استاندارد بین المللی منتشر می گردد.

برای نشان دادن مرحله تدوین استاندارد از خلاصه حروف هر مرحله استفاده می شود ، به طور مثال : ISO/CD14001 :2003

و نکته قابل ذکر اینکه در هنگام استفاده از هر استاندارد ، باید به تاریخی که کنار آن خورده ، توجه نمود زیرا این تاریخ ، تاریخ آخرین نگارش استاندارد را نشان می دهد مثلا : ISO9001 :2000 که نشان دهنده این است که این نسخه از ویرایش ایزو 9001 مربوط به سال 2000 می باشد.

شماره گذاری استانداردها بر طبق استاندارد ISO3297 : 1998 انجام می شود که توسط ISOTC46/SC9 تدوین شده است.

و شماره گذاری کتاب ها بر اساس استاندارد ISO2018 :1992 صورت می پذیرد. 

معرفی ساختار سازمان ایزو

کارهای استانداردسازی در ایزو به اندازه خیلی زیادی غیر متمرکز است و به صورت هرم انجام می شود.

در راس هرم ها TC ها قرار دارند و به کمیته فنی اصلی معروف می باشند ، در زیر آنها SC1,2,3,4 و غیره قرار دارند و این ها همان کمیته های فنی فرعی می باشند و زیرمجموعه هرکدام از SC ها ، WG ها یا همان گروه های کاری هستند.

هر TC مسئولیت کار کردن روی موضوعی خاص که برای استانداردسازی به تایید رسیده است را بر عهده دارد که در ادامه مثال هایی از این کمیته های اصلی و وظایفشان را آورده ام.

ISOTC01 : دنده پیچ ها

ISOTC17 : فولاد

ISOTC28 : فراورده های نفتی و روان کننده ها

ISOTC69 : کاربرد روش های آماری

ISOTC91 : مواد اکتیو شونده

ISOTC92 : ایمنی در برابر آتش سوزی

ISOTC176 : مدیریت و تضمین کیفیت

ISOTC207 : مدیریت زیست محیطی

JTC1 : همکاری مشترک ISO و IEC جهت کار روی تکنولوژی اطلاعات

هر کدام از TC ها دارای یک دبیرخانه بوده که امور فنی و اداری را انجام می دهند و در ایران این دبیرخانه ISOTC91 می باشد و ریاست آن را ISIRI عهده دار است.

کسی که می تواند TC ها را ایجاد نموده و وظیفه ای به آن ها واگذار نماید سازمان بین المللی ایزو است و مسئولیت عزل و نصب روسای دبیرخانه ها را سازمانی به اسم TMB به عهده دارد.

هر کدام از TC ها دارای اعضای فعال و اعضای ناظر می باشند که اعضای فعال می توانند در رای گیری ها برای استاندارد شرکت نمایند ، اما اعضای ناظر تنها اجازه بازگو نمودن نظرات خود را دارند و حق رای به آن ها داده نشده است.

با توجه به این مورد در ISIRI اعضای فعال : ISOTC91 و ISOTC176 می باشند و اعضای ناظر آن را ISOTC20 و ISOTC08 تشکیل می دهند.

معرفی سازمان بین المللی ایزو

ایزو چیست؟

ISO یک سازمان بین المللی استاندارد سازی است که موسسات ملی بیش از 150 کشور در جهان در آن عضو بوده و به نوشتن پیمان و توافق نامه ای درباره استاندارد ، می پردازند.

این سازمان در هر کشور یک نماینده دارد که موسسه استاندارد کشور نامیده می شود.

اما ماموریت این سازمان غیردولتی با اعضای دولتی ، چیست؟

این سازمان در جهت توسعه و ترقی استانداردسازی در جهان حرکت می کند و سعی دارد تا مبادلات بین المللی کالا یا خدمات را تسهیل نماید.

دامنه فعالیت های این سازمان هر چیزی را شامل می شود غیر از موارد مربوط به مهندسی الکترونیک و برق که وظیفه آن را سازمانی به نام IEC عهده دار می باشد.

اما این نام از کجا بر این سازمان نهاده شده و معنای آن چیست؟

جالب است بدانید ISO مخفف و ابتدای چند کلمه پشت سر هم نیست بلکه ایزو از عبارت یونانی آن ISOS به معنای تساوی گرفته شده است و دلیل انتخاب آن برای این سازمان این است که در استاندارد سازی در سطح جهانی ، سعی بر آن است که ویژگی ها ، مشخصات ، شاخص ها و معیارها را همسان نمایند تا به یک اشتراک زبانی و مفهومی دست یابند و در واقع علامت مشخصه سازمان بین المللی استانداردسازی می باشد.

در پست های آینده به شرح کاملی از وظایف این سازمان بین المللی خواهم پرداخت.

تعریف سازمان ایزو از استاندارد

آیا می دانید استاندارد و استاندارد ایزو به چه معناست؟

استاندارد در معنای عام ، یعنی ، ضابطه ،قاعده ، قانون ، مقررات ، الگو و مدل

اما سازمان ایزو که صادرکننده استاندارد است چه تعریفی از آن کرده ؟

Standards are documented agreements containing technical specifications or other precise criteria to be used consistently as rules, guidelines, or definition of characteristics, to ensure that materials, products, processes and services are fit for their purpose

از نظر این سازمان ، استاندارد یعنی توافق نامه ای مستند ، حاوی مشخصات فنی و یا سایر معیارهای دقیق که به طور مداوم به عنوان قوانین ، دستورالعمل ها و یا تعریف ویژگی ها وضع می شود تا اطمینان حاصل گردد که مواد ، محصولات ، فرایندها یا خدمات ارائه شده مطابق با هدف می باشند.

آنچه از این تعریف می توان برداشت کرد آن است که تبعیت کردن از استاندارد باعث ایجاد نظم ، اطمینان و ارتباطی بهتر شده و کاهش پراکندگی و افزایش همزبانی را در پی دارد و همه اینها موجب می شود که کالا و خدمات اثربخش تر ارائه گردند.

یعنی قوانین در هر شکل که باشند ، اگر رعایت شوند زندگی راحت تری را در جوامع خواهیم داشت.